When I do

I do speak of loyalty
When I do
I do speak of love and of gratitude

I do think of life
When I do
I think of success and of failure

I do remember of friendship
When I do
I remember of friends alive and dead

I do stand for my motherland
When I do
I stand for youngster's better presence and future

I do love my family
When I do
I try to show than to say

I did love some lady
When I did
I regretted than loved

I do know of pain
When I do
I know how painful life is

Now I don't know anymore
Don't wanna know when I do or when I don't
But one thing is certain
I am just a human as anybody else

No limit

When we talk to each other
You to me and I to you
Time has no limit

When we think of each other
You of me and I of you
Memory has no limit

When we sink into each other
You into me and I into you
Love has no limit

When we fight with each other
You with me and I with you
Our war has no limit

So I am me
So you are you

Last Letter

Did you get my letter
By the time when you get it
Probably i would be knocking on
The hell's door

Did you recieve my note
By the way how you get it
Maybe I would be going through
The hell's door

But don't worry about me
I am sure i deserve this punish
But don't cry for me
I know I demand this pain

Wherever I am, I wouldn't forget you
Whenever I am, I wouldn't leave you.

Stop

Do you see this waterfall
Yes, it is wonderful
It is way too beautiful.
Do you feel this sadness
Yes, it is madness
I can't help you, miss.

Those are two conversations
Before and after the war
Those are two views
Before and after loss.

God help us
War, stop this
I ask you please.

I am begging you
Don't make the same mistakes
I am calling you
Don't destroy your own world.

Son of Sun

I give you a life

Whether it's happy or sad

Whether it's long or short

I give you one.

I give you a time

Whether it's running out or not

Whether it's enough or not

I give you one.

I give an air

Whether you're breathing or not

Whether you're alive or not

I give you one.

I give you a light

Whether it's worth or not

Whether it's fortunate or not

I give you one.

That's because i am son of sun

Yes, i am lyric of song

That's because i am son of sun

Yes, to me, world does long.

Don't Look Back

I don't like to look back

I did some good and some bad

I helped some and harmed more

I made the past stay in the past

I did look back once

I saw some good and a lot bad

I hurt more than supported

I let the past stay in the present

I wish i didn't look back

I felt some virtue and some evil

I took more than gave

I am stuck with the past in the future

Sometimes I have to face the truth

Otherwise I have to blow my mind

Sometimes I wish I had different life

Otherwise I wish I would be angel or devil

Why

Love, why am I running away from you
Why are you following after me
Why am I flying there and here
Why are you chasing here and there.

Why doesn't honey taste sweet anymore
Why doesn't sun shine light anymore
Why doesn't world seem happy anymore
Why doesn't human care about life anymore

A Song

Is it love that can't be loved

Is it meeting that can't be interrupted

Is it tear that can't be regretted

Is it soul that can't be disturbed

(Chorus of mongolian song, translated by Sukhee)

Opposites II

"The very worst impulses of humankind can survive generations, centuries, even millenia. And the best of our individual efforts can die with us at the end of a single life" from a book "Historian"

When i look at myself

I am happy, but sad.

When i see other people

They are sad, but happy.

When i do something good

Doesn't look good, only bad.

When i do something bad

Doesn't show bad, only good.

All depends how you represent it

All depends which angle you've been looking from

Then what's good, what's bad

Is that just how we play it

Some people are blind

It's bad that they can't see

Some of them are just blind

It's good that they don't have to see the dirt

Sense of life is to survive

Season by season

Time by time

Proof of life is to make sense of life

Season by season

Time by time

If sense of life is to make a sense

It's like there is no sense

If continuation of your life is your kids

It's like there is no end

I always have a fight with me

I am against of myself

I never win that fight

I am opposite of myself.

Тиймээ би харамч хүн

Би харамч хүн
Хайран сэтгэлээ хүнд үргүй үрдэггүй
Халамж нөлөөгөө оргүй орхидоггүй
Халааснаасаа дэмий мөнгө унагадаггүй
Тиймээ би харамч хүн

Хэлэх үгээ хэнд хэлэхээ бодон
Хэрэг нэмэр болоосой гэж гаргана уу гэхээс
Хэлээд ч нэмэргүй үед харин ч нэг хав дардаг
Тиймээ би харамч хүн

Тусыг зарцуулсан мөнгөөр тооцдоггүй
Чадлыг хөрөнгийн хэмжээгээр илэрхийлдэггүй
Сэтгэлийн дэмд мөнгөн үнэлгээ өгдөггүй
Сэтэрсэн харууслыг архиар угждаггүй
Тиймээ би харамч хүн

Харамч гэхээр л монголчууд бидний нүдэнд
Харь нутгийн данжаад буух
Харам үгийнхээ утгыг ухаж зөв ойлговол
Харин их санаа түүний цаана нуугдаж буйг олох

Эх орон минь харам
Ээж аав минь харам
Эгэл энэ орчлон харам
Энэхүү хайр минь харам

Зүгээр Л ...

Сайн уу гээд танилцаж байсан үе саяхан
Сар, хоёр эсвэл гурван сарын өмнөхөн юм уу даа
Саатан хэдүүл цагийг өнгөрүүлж билээ
Сартай тэр оройг өглөө хүртэл.

Бяцхан түүнтэй танилцсан тэр мөч
Баясгалантай, хөгжилтэй эсвэл гэнэтийн юм уу даа
Баахан бид инээлдэж, оройг өнгөрүүлж билээ
Бараг үл таних түүнтэй үүр цайтал.

Яагаад ийм дотно мэдрэмжийг хүртэв
Ямар тавилангаар бид учрав
Гүнд нуугдсан сэтгэлийг минь хэн онгойлгов
Ганцаардсан бодлыг минь хэн хуваалцав.

Зогссон зүрхийг минь дахин цохиулах гэж
Унтарсан сэтгэлийн минь галыг дахин асаах гэж
Уйд автсан нүдийг минь дахин нээх гэж
Зориг мохсон мөрөөдлийг минь дахин сэргээх гэж

Зүгээр л чамтай учирсан бололтой
Зүрх минь дахин цохиллоо.
Зүүдэндээ чамайг хардаг боллоо
Зүгээ дахин оллоо (төөрч явсан бололтой)

Өнөөг хүртэл би тэр өдөрт баярлалаа гэж мэхиймүү
Өдгөөг хүртэл царцсан сэтгэлийг минь гэсгээсэнд
Өнөөдрийг хүртэл би түүнд гялайлаа хэмээн ёсолмуу
Өнчин зүрхийг цохилуулж амьдруулсанд.

Stalker (ep. 2)

He's walked nights and rested days

By the rule of wilderness

He's lost in rights and wrongs

By the rule of clan.

It's been some time since he left home

He's been through hot humidity and ice coldness

It's been some good and bad times since then

He's been damn thirsty and pretty hungry.

Months were passed

To discover the sacredness

Mountains were climbed

To see the divine.

At the highest point of mountain

He finally felt it

Over the mountains and beyond the sky

He suddenly understood.

The wind, sacred wind

He felt it all over his body

He breathed it

Wonderful, wonderful view.

The mission, divine mission

He explored in his mind

He followed it

Beautiful, beautiful sight.

Haven't you learnt enough, asked himself

As a good hunter, never had problems with preys

But he wasn't the only hunter out there.

Haven't you gone far enough, asked himself

As a good stalker, never had difficulties with preys

But he was stalked out there too.

How much he missed his dad

Words couldn't even express it

How much he wanted to go home

Words couldn't even declare it.

Nomadic instinct flew through him

Desire rose to control no man's land

Knew that father would consider the idea

What wouldn't know, was when.

Evening, he made sudden decision

After getting rest all day

Night, he took steps home

After thinking it wisely.

Black seagull brought some screwel

Hm, fresh meal, he thought

Happy and hungry took a bite, raw

Hmmm, real fresh, he enjoyed.

Tossed the rest into the air

For the bird to catch

Focused, bird's eyes wouldn't dare

To lose the prize.

Travel bag was full of discoveries

New land, new condition, new life

But had question for final

No mankind?

Whenever he felt, was stalked

Thought, he knew that smell from somewhere

Wherever he believed, found some trace

Thought, he knew that tactic from somewhere.

Final night he crossed the river

That was when he heard the howl

Wasn't definitely a wolf, not in this part of forest

That was the indication that he left somebody's land.

Now he knows he is not alone

Wouldn't even take risk to fight

But wonders how they look like

Thinks he'll be back, however not alone.

Stalker (ep. 1)

This is,
A story about young warrior known as "Stalker"
Who guards the land that lays in between sacred mountains.

This is,
A story about orphan boy who survived the thunders
Accompanied with black bird, strange creature.


Long time ago,
Land was occupied by two clans "Northerns" and "Southerns"
Northerns were infamous for their cruelty and hunting skills
No doubt, that was the reason Southerns called them "Stalkers".

Few years back,
Nature mother was angry, eventually sent a message
Striking the thunders all over the land
No question, the message was for stalkers.

Finally, sun came out of dark clouds, what a relief.
Fortunately, nobody got hurt, hard to believe.
But luck wasn't meant for stalkers
Whole clan was struck by lightning.

That evening, southern clan leader went hunting alone.
On purpose, crossed the land of northerns.
That moment, he knew any mistake could cost him his clan
Very carefully he watched and listened to the noise.

No sign of live poeple made him relax
In the end cruelty was over.
No sign of rival clan made his clan the only clan
In his eyes he was the king of power.

Suddenly he heard baby crying and panicked
Was he even afraid of stalker baby?
After a while directed himself to the village
Was he following kid's tear.

He found little boy who could barely walk
With black bird sitting beside him.
Never seen this kind of birds before
Tried to scare the bird, but wouldn't leave.

He took the boy in his arms and sighed
Wasn't sorry for them, but for his daughters.
Lack of son would make him dissapear
Could lose control over his clan.

On the way he had a plan for kid
Good for him and good for the kid
Black bird watched them from the sky
Followed them slowly.

Clan wasn't happy that leader took stalker's orphan
In fact, they believed that was evil.
Who would believe that he was an angel
Intact only survivor, chosen to be alive.


Some time passed
Enought to get the boy to growing man
His childhood was in the past
Ready to strike like a man

People got used to the boy
Were curious when the boy would destroy
Boy and the bird never got used to them
Were furious day by day.

They called his bird "Black Seagull"
Would name him "Bird-man"
Some boys would call him "Stalkerboy"
Would deserve a slap from parents.

Older he got
Angrier he became
Longer he stayed in village
More aggresive he was.

That was why he loved to stay in mountains
His father would call it hunting
Truly, it was run-away from reality.

Lately father was talking about future of clan
He would name it a heritage
Honestly, trouble was stalker blood.

One day he would ask his father
If anybody went over sacred mountains
To see what's behind them.

Other day he would ask
If anybody went for a long trip
To discover other clans.

He knew the answers, but asked
Only this told him not being ready
Once i please my hunger
I shall come back for the clan, he said.

That morning father found son's dissapearance
Along with his sword and black seagull
Then he smiled and thought
My son is a man now.

Past

Yes, it was a good time
I don’t regret mine.
Yes, it was quite long
Wasted four years, to me belong.

Can’t erase this memory as if it was cloth spot.
But will rust.
Won’t enlighten this feeling, cause it was mind stain
But will rot.

When love became heartbreaking
I felt only black happiness.
When sole stream became mute
I felt only visioned blindness.

I don’t know if I ever gain my trust
I don’t know if I ever fall in love again
I don’t know if I ever walk tall
I don’t know if I ever feel happy.

Love pain hurts, but not physically
Soul stain kills, but only mindly.

Now I wouldn’t care anymore
I’ve grown out of it.
Now I wouldn’t get emotional anymore
I’ve risen out of it.

Learnt how to not get hurt
Learnt how to not hurt
Learnt how to have the distance
Learnt how to not cross the line

Past is past
Life is life

Always learn from past, bad or good
Always learn from mistakes, expensive or cheap.

Predator and Prey

Once upon a time

There were great hunters
They were also hunted.

A long time ago

There were strong predators

They were also preys.

Here I tell a story about

One great hunter and one strong predator

There you will have a story to tell others.

It was a time that people were afraid of darkness

It was a time that locals were frightened of wolves.

But no warrior was scared to

Put his life in danger like new challenge.

A murmur crossed the village

About a wolf that never howls

A story frightened the locals

About the attacks in their homes.

One brave warrior known as "Sharp Eye"

Took his bow and arrow and followed by the sharpest knife

Getting on the fastest and strongest horse

Directed his way to the deepest woods.

Big grey wolf stood at the top rock of the mountain

Watched someone heading his territory

A glance made him notice the hunter

Hunter who killed his mother and cut his throat by single arrow.

That was when he was still a pup.

That was why he grew stronger, survived tougher, got wider pain.

That was the reason he never howled

That was the reason he hated people so much.

Nightmare haunted him every night

That was when he started hunting people.

Revenge deepened him to seek for more

That was when he loved being a fear.

Anger came out of his deep heart

He couldn't bare it.

Ambor mother stayed in his mind

He couldn't wait to greet the killer.

"Sharp Eye" heard the low sound.

He knew something was coming at him.

Noice urged him to take his bow

He knew where to point the arrow.

Grey hairy wolf with a pair of red eyes

Was flying through the woods so fast

Being able to locate the hunter from far

He decided to get him from behind.

Predator was trying to make a distraction

Running around the woods

Scaring some birds and squirrels

Disturbing some attention.

Once he was behind hunter's back

He took his best speed and fled.

Bounce of excitement went through him

It was his first time to enjoy the death of hunter or haunter.

On the half-way he saw hunter's arrows

Pointed at him straight.

Now in the air two arrows were speeding at the wolf

He escaped one, but couldn't make another.

He laid on the snow and waited.

He saved his strength and stayed.

When "Sharp Eye" saw the arrow stroke the back bone

Then he got off the horse with knife in his hand.

That was a moment worth waiting

That was a strength given by his mom.

He got up and jumped to his throat

Then he bit and locked his jaw.

Wolf felt the warmth in his stomach

That was a blade in hunter's hand.

It didn't take a long to finish the hunter

It didn't leave a lot for the wolf either.

Wolf took his last breath and howled

For the first time and the last time howled

After a while he closed his eyes

Felt happy even when he didn't breath.

Sukhee,

Money Can’t Buy Everything

Money is powerful tool in today’s world
Money is worthy weapon in present time.
That’s why he can’t take any step without it
That’s why he can’t take any nap without thinking about it.

Can he show his love with it?
May he buy his love with it?
Can he share his soul with it?
May he represent his soul with it?

Can it show how much hard work he put into it?
Can it show how much risk he took?
Can it show how much you value?
Can it show how much you really love?

It can’t change the past.
It wouldn’t bring his mom back.
It can’t make the past better.
It wouldn’t make his lover come back.

You can’t buy everything
Because money can’t buy everything.
You can’t pay for everything
Because money can’t pay for priceless.

Quiet River

Nobody knew there was a river
River that doesn’t have a name.
No one recognized that the river existed there
River that is so quiet.

When the river was found
We felt the sudden excitement.
When the river was reached
We wanted to refresh ourselves.

I felt the river was hot as boiling water.
Friend next to me felt was cold as ice.
I didn’t know that he was away for couple of seconds.
I didn’t remember him being out of balance ever.

He daydreamt,
My best guess.
He had some connection,
No clue how to explain it.

Said, he saw his life in the water like in the mirror.
Couldn’t shake himself, but just to sit.

His mom with cancer at the hospital
He’s with candygirl at the club.
She’s taking medicines and surviving
He’s drinking shots and flirting.
She was trembling, almost leaving her body
He was buzzing, almost loosening his control.

That’s what he saw.
That’s what he did yesterday.
Quickly he got up and ran to the van
Not even looking at us
He left the river driving away.

He didn’t come back
As we had to ask someone to pick us up.
He didn’t contact any of us
As we had to return the rental van.

He goes back to the quiet river
River that speaks.
One day I’ll go to the sad river.
River may talk to me.

Where Do I Belong

Who am I?
Who am I?
What am I supposed to be?

What am I?
What am I?
Where am I supposed to belong?

Why am I different from the rest?
Why am I not social for anti-social?
Why am I lonely in the crowd?
Why am I hungry with full stomach?

Why can’t I fly, when I have wings?
Why can’t I write, when I have ideas?
Why can’t I drink, when I am thirsty?
Why can’t I sleep, when I am tired?

Why can’t I stop thinking about you?

Waiting Room

"It is really hard to see people struggling on the both sides of the hospital wall, ones on the operational table in emergency room and the others in waiting hall. You'll be surprised how people may react differently"


In a waiting room
Seconds crawl as hours
Not knowing what except.

While we wait
Piles of thoughts come to mind
Scared of bad result.

The worst thing is a patience
Does tear human up
Most of times, would not see smiles here.

Some pray for help to rescue
Some ask for easy way out "painless death"
Some worry about not having a insurance
Some wonder how much to get after this.

Whether all these requests are responded or not
We never know if it is right to ask for it.
Whether all these questions are answered or not
We never notice if it is right time to reach for it.

One Sunny Day

One sunny day
I'll be at home
I miss my old home.

One moonful night
I'll be sitting with my parents, nieces and nephew
I miss my family.

Seams like we are so far from each other
In my mind we are so close.
Seams like I've been away for long
In reality it wasn't long, but hard to recognize.

On the earth I have one unconditional respect
To my Mom and Dad.
In the world I have only one family
Mom. Dad, Brothers and kids.

Since last time we gathered together at home
Eleven years passed, I realized suddenly.
This time they have a plan to bring everybody home
Though it doesn't come out as they wish, I've noticed unfortunately.

One Sunny Day
I'll be home.
One Sunny Day
I am waiting for.


Sukhee,

Төөрсөөр төрөлдөө

Хүүгийн нэр Өнүр Пачиони. Энэ нь түүний мэдэх ганц л нэр. Гэвч өөрийгөө Пагмын Өнөрбат гэдгээ мэдсэн түүхийг ийнхүү тэмдэглэлдээ авч үлдсэн минь одоо таны гар дээр очиж байна.

1990 оны намар, цаг ороо бусгаа, эдийн засгийн уналт, зах зээлийн нээлт гээд элдэв урьд хожид үзэгдээгүй зүйлүүд зэрэг зэрэг давхцаж хорвоо орвонгоороо эргэж байсан цаг. Пагма Төрөө хоёр хамт аж төрж эхэлснээс хойш таван жил өнгөрчээ. Хоёр охины аав ээж ч болж амжиж. Нөхөр Төрөө төв музейн тайлбарлагч ажилтай тул хэлний мэдлэгтэй нэгэн. Алтны дэргэдэх гууль яаж ч зүгээр байхав, шаргалтаж эхнэр нь Баянгол зочид буудлын ресторанд үйлчлэгчээр ажилд оржээ. Амьдрал өнхөрдгөөрөө өнхөрч, цаг хугацаа нисдэгээрээ нисч байсан энэ намар амьдрал өөрчлөх чухал мөчийн чинээ хэн бодоо аж. Баянголд дандаа буудаг нэгэн буриад хүүхэн Пагматай их л дотносог яриа монгол, орос, англи аль ч хэлээр үүсгэх аж. Мөн цайны мөнгө ч харамгүй үлдээх атал гар дээрээ хүлээн авах тохиолдол нэг ч гарч байсангүй. Гадаадад бол ингэхгүй дээ гэж бодож амжив. Бодлыг нь таасан мэт дараагийн өдөр өнөөх бүсгүй их л нухац царайлан нэг зүйлийг чухалчилж асууж. Чи Итали оронд явж ажилламаар байна уу гэж асууж билээ. Ийм асуулт тавьсан дээр нь шүүрэн авч ярьдаггүй монгол хүний нэрэлхүү зан гозойтол гарч, монголдоо сайхан амьдарч байхад би Италиар ч яах билээ гэж төвөгшөөлөө.

Сайн бодоорой. Нөхөртэйгөө ч зөвлө. Их чухал шийдвэр шүү. Маргаашнаас хариугаа хэлнэ биз гээд их соёлтойгоор ширээгээ орхин одлоо. Энэ мөчөөс хойш тухайн бодол ч Пагмын толгойноос үл салваа гэж. Гэртээ харьсан ч яаж яриагаа эхлэхээ үл мэдэн хэсэг саатав. Тиймээ, буудалд буудаг үйлчлүүлэгч нарынхаа тухай ярьж байхдаа цухуйлгахаар шийдэв. Ийнхүү яриа ч шувтарт буриад хүүхний саналыг хэрхэн хүлээж авснаар яриагаа өндөрлөв. Мэдээж өдөржингөө сэтгэл догдолж байснаа хэлээгүй ч Төрөө юу эс андхав. Бодолд дарагдан хэсэг сууснаа “За яахав, маргааш хоёулаа очиж уулзъя” гэснээс өөр зүйл хэлсэнгүйгээр тогтохгүй юу ч болоогүй юм шиг хийж байснаа үргэлжлүүлэн сууна. Маргааш ч санасныг бодвол хурдан болж шийдвэрээ ч шуурхай гаргасан ч нэг л асуудал санааг нь их зовоож байв. Гэр бүлээ цуцлуулан Родриго Пачиони гэдэг хүнтэй суусан гэж бичиг баримтаа бүрдүүлэх байлаа. Буриад хүүхний зуурдаар өөд болсон нөхөр ч гэж хэн таахав дээ. Зардлын мөнгө хэрэгтэй тул Төрөө өөрийнхөө цуглуулсан ховор бүтээлүүдээ харамсан байж гадны жуулчдад атгуулав. Ээ дээ бид хараа муутай юм уу эсвэл амьдрал биднийг хараа муутай болгоод байна уу? Хааяа ч тунгаахад илүүдэхгүй. Ийн 11-р сарын 9-ний өдөр Буянтухаагаас Москваг чиглэн нисч, тэндээс Миланы зүг шулуудах байлаа. Биеэ бодоорой миний хөгшин гэхээс өөр үг Төрөөгийн амнаас үл гарна. Ядаж хайртай шүү гээд сэтгэлийнхээ үгийг хэлж болдоггүй энэ монгол бүрэмгий занг одоо яая гэхээс. Хилийн дээсийг анх давсан Пагмын хувьд ч Москва, Милан хотууд нүдний мэлмийг нээх аж. Хорвоод ийм гайхамшиг бас байхаа хэмээн бодож шүтэж хэзээ нэг Улаанбаатар минь ийм болох бол гэж бодлогоширно. Миланд ирсэнээс хойш хэлний үнэгүй курст явж нэг зоогийн газар аяга угаагчаар ажилд орсноор шинэ амьдрал эхэллээ. Хэдэн лира (тухайн үеийн Итали мөнгө) олж нөхөр хүүхдүүдээ татаж авах санаатай тул шургуу ажиллах авч ажил нь ихэснэ үү гэхээс цалин нь үл өсөх аж. Монголд ингэж ажиллаж үзээгүй түүний хувьд хэцүү байв ч гэр бүлийнх нь зураг түүнд хүч өгдөг байлаа. Буриад бүсгүйн хувьд бизнес нь ч цэцэглэж байлаа. Тэрээр Пагмын сэтгэлээр унах үеийг тэсэн ядан хүлээх аж. Гэвч бизнест тэвчээр гол нь гэдгийг хашир тэр юу эс андхав. Эрчүүлийн таашаалыг тайлах газар нээгээд хэдэн жил ч өнгөрч, их олон бүсгүйчүүдийн амьдралын замыг өөр зүг залж дээ. Энэ нь ч хуулиар батлагдсан үйлчилгээ тул хэвийн үзэгдэл болж дээ. Энэ өдөр Пагмын ажлыг зүглэн Фиат хөлөглөн очиход Пагма ч их баяртай угтлаа. Тэр орой хоёул жаал вино шимэн хуучлан суулаа. Пагма ч сэтгэлээр унаж байгаагаа ч нуусангүй илэн далангүй ярилаа. Буриад бүсгүйн хүсэн хүлээсэн мөч өөрөө гүйгээд ирэх нь тэр, зөөлрүүлэн өөрийнхөө саналыг ч хэлэх нь тэр. Энэ л үе Пагмын нүдийг нээж, уян цайлган хоёр нүднийх нь цаана харгис хэрцгий нуугдаж байсныг харуулж өгчээ. Юу гэнээ гээд шууд өндийх гэснээ өөрийгөө цэгнэж хариуг нь дараа хэлж болох уу гээд сууснаа гэнэт өгүүтэс нь хүрлээ. Бие засах өрөөнд ороход нь туслах зуураа энэ бүсгүй давхар биетэй байж магадгүй хэмээн бодох зуур авхуулах бол асуудал биш гэдгийг ч давхар тунгаав. Пагма ч бас өөрийгөө гадарлан, юу ч хийхээс буцахгүй энэ хүнд яаж мэдэдүүлэхгүй байх вэ хэмээн өрсөн бодох, огих хоёр зэрэгцлээ. Ээ дээ эх хүн илүү хүндийг үүрдэг гэж юутай үнэн. Пагма ам ангайлгүй чимээгүй байсаар гэртээ хүргүүлэн, эргэж ч харалгүй чигээрээ өөрийнхөө өрөөг чиглэн алхлаа гэж. Харин нөгөөдхийн хувьд юу толгойд нь эргэлдэж буйг уншигч та бараг л таамаглан дургүй хүрэн суугаа биз. Тиймээ бүхэл бүтэн эмнэлэг авчрахаас буцахгүй хүүхэн билээ. Ээж минь охиндоо туслаач гэж шивнэж, орондоо мэгшин уйлах энэ бүсгүй бол Пагма ажээ. Уйлсаар сөөнгөтөн сүүлдээ дуу ч гарахаа байж, нулимс л бөндөгнөн урсах аж. Нэгэнт өөрийгөө хүүхэд тээж байгаагаа мэдсэн тул ер нь явъя гэж сэтгэл шулуудаж, байгаа хэдхэн зүйлээ баглан жижиг чимдаанд хийгээд арын хаалгаар үүр цайхын өмнө гарах энэ мөчид буриад бүсгүй хоёр эмчийн ирэх замдаа явж байлаа. Пагма ч тэр чигээрээ хот хоорондын автобусны буудал руу яаравчлан, хамгийн түрүүний автобусанд шууд харайлган орлоо. Хаашаа, хэр удаан явах нь гол биш байлаа, эндээс аль болох хурдан зугатмаар байсан нь тэр бөлгөө. Сүүлийн буудал болох Лавашей тосгонд ирсэн түүх ийн эхэлсэн юм. Лавашей тосгон Итали, Франц, Швейцари гурвын уулзвар хэсэгт нутагтай, уулаар бүрхэгдсэн, ногоогоор хучигдсан, цөөхөн хүн амтай үзэсгэлэн төгс газар аж. Франц нэртэй энэ газар ажиллаж, амаржиж хүүтэй болсон Пагма хүүдээ Өнөрбат гэсэн нэр хайрлав. Гэвч бүгд л Өнүр гэх аж. Ганцаараа хүүхэд өсгөх амаргүй ч амьдардаг айлын эмгэний хүчээр амьдрал урагшилсаар.

2 жилийн дараа...

Хүү ч хоёр ой хүрч овоо хүний төрхөө олжээ. Тэр байтугай эмгэнтэй юм ярина гээд л бодчих. Даанч монгол ойлгохоос биш “ээжээ” гэхээс өөр үг амнаас үл гарна.

Төрөө эхнэрээсээ сураг тасраад хоёр жил хагас болсон тул “амьд байдаг байгаа?” гэж бодсоноо муу ёрын юм бодох гэж тэнэг толгой гээд ажлын зүг алхлаа.

Ажил дээрээ завгүй байсан Пагма цагдаа нар ирж байсныг анзаарсангүй. Цагдаа, Миланы цагдаагийн тэмдэгтэй машин энэ хавийн хэдхэн хүмүүсийн анхаарлыг татаж циркийн тоглолт ирсний даатай л юм болж байх шиг. Түүнд буриад хүүхэн гомдол гарган хайлгасны эцэст олж буй нь энэ. Цагдаа нарт ч их л сүр бадруулан гавлан машинд суулгалаа. Үүгээр түүний Итали дахь амьдрал дуусч монгол руугаа албадуулан буцах нь тэр. Өнөрөө Италийн иргэн тул ээжийн хамт явахгүй бөгөөд хүүхдийн асрамж руу аваачих тул эмээд найдан үлдээхээс өөр арга үгүй хоцорлоо.

3 жилийн дараа ирсэн эхнэрээ санасан Төрөө болон түүний хоёр охин нь ээжээ хүлээж ядан тосч авлаа. Санасан сэтгэлийн догдлол нулимс урсан гарах бөлгөө. Хорвоод үүнээс илүү аз жаргал гэж үгүйг Төрөө Пагма хоёр сая л ойлгон дахиж л ийм алдаа хийхгүй юм шүү гэж Төрөө ч дотроо андгай тавилаа. Энэ өдрөөс эхлэн Төрөөгийн гэр бүл аз жаргалаар бялхаж амьдрал ч өөрөөр эргэжээ, гэвч ард үлдсэн хүүгийнхээ тухай ам нээсэнгүй сэтгэлдээ хав дарж нуусан байлаа. Ажилд ч орж, амьдрал ахуй нь ч дээшилж эхэлсэн ч заваараа Герман, Италийн элчин сайдын яамдаар хаалга татах нь бий. Виза авах хүсэлтэй хүмүүсийн тоо дэндүү олон болохоор түүний асуудлыг тогтож сонсох хүн олдохгүй хэцүү үе байлаа. Зарим таньдаг хүмүүс түүнийг харж амжсан үедээ нөхөрт нь дуулгаж хоёр хүний дунд илжиг болон жороолно. Дараа нь бүүр яасан, юу болсон гээд гэх мэтчилэн асуултаар бөмбөгдөж хүний амьдралд хоншоороо чихэн хүндрэл учруулна. Төрөө ч ухаантай залуу тул элдэв зүйл асууж Пагмын санааг үл зовооно. Цаг нь ирэхээр надтай ярина биз хэмээн айжуу тайвуу байх аж. Амьдралын савны ёроолыг шавхаж үзсэн Төрөө Пагма хоёрын хувьд амьдрал дэндүү үнэтэй байлаа.

Өнүр хүүгийн хувьд амьдрал үргэлжилсээр л. Эмээ ч байдлыг ойлгосон тул хүүг өөр дээрээ байлгаж болохгүй ээ гэдгийг гадарлажээ. Нэг л өдөр цагдаа нар хүүхэд хулгайлсан хэргээр гүдэрнэ гэдгийг хөгшин толгой юу эс андах билээ. Ээ дээ тэр үеийн хахуульд автсан Итали гэж хэцүү шүү. Тиймд ч Өнүрийг сүмд хүргэж өгсөн нь дээр байлаа. Сүмийн амьдрал Өнүр Пачионий амьдралын чухал хэсэг болсон нь энэ билээ. Сүм дундаж зууны нандин уран бүтээлүүдээр дүүрэн гэдгийг Европийн аль ч оронд очиж үзсэн хүн болгон мэдэх билээ. Хүүгийн билгийн нүдээ нээхэд нь эд тус болсон байх. Бас уран зурагт дуртай аавынх нь ген ч байж магад. Юутай ч хүүг өөрийн эрхгүй цаас харандаа нийлүүлэн суухад хүргэсэн байлаа. Тэгэхэд тэр 6 настай байлаа. Ерөнхий боловсролын хичээлүүдийг жирийн багш нар зааж, харин шашны хичээлүүдийг сүмийн лам нар заадаг байлаа. Ирээдүйн том том лам нар нь эндээс л төрдөг болох нь ойлгомжтой. Заримдаа мөргөлийн цагаар зурж суугаад жавтий хүртэх нь ч бий. Бүх бурхдыг харан зурж, заримдаа нэг эмэгтэйг зурах аж. Гагцхүү хэн болохыг нь үл мэдэх тул эм бурхдын нэг гэж ам таглана. Гэлэнмаа нар ч ээжийгэ зүүдлээд байгаагий нь юу эс андах билээ. Энэ нь ярилцаж үл болох сэдэвт хамаарагдах тул хэн ч түүнтэй ярилцахыг үл оролдоно. Учир нь ярих үед хүүхдийн зүгээс гарах асуултуудад гэлэнмаа нар хариулт байхгүй болохоор тэр шүү дээ. Заримдаа тэнгэрт одсон гэж худал хэлэхээс өөр аргагүй байдалд хүргэнэ. Хэзээ ч худлаа хэлэхгүй гэж бурхандаа мөргөдөг тэдний хувьд нүгэлийн жин нь ихэссээр л. Хичээлдээ тун авъяастай тул Өнүр хүү ч Герман, Итали, Франц, Англи хэлээр төвөггүй ойлголцдог болсон тэр жил 13 нас хүрчээ. Зурах чадал чансаа ч өндөрсч түүнийг Франц руу уралдаанд явуулсан тохиолдол ч гарч байлаа. Ирэхдээ их баяр дүүрэн тусгай байрын диплом авчирсан бөгөөд түүнийгээ дэрэн дороосоо үл салгана. Ийнхүү бяцхан хөвүүний авъяас тодорч Итали, Франц, Их Британиар түүний бүтээлүүдийн тухай яриа гарч эхэлсэн гэдэг. Английн хатан хаан хүртэл өөрийнхөө хөрөг зургийг зуруулсан гэдэг яриа бий ч батлах зураг, мэдээ үгүй тул үнэн худлыг үл мэднэ. Олон их сургуулиуд ч хүүг сонирхож эхэлсэн нь хүүг ирээдүйд хэн болохыг урьдчилан тааварлах мэт. Алдар сургуульд алдар авчирдаг тул бүгд л булаалцалдан байх шиг. Ээ дээ хаа сайгүй бизнес болсон цаг хойно доо. Хүү 15 хүрдэг жилээ Ромын Их сургуулийн хаалгаар орон анхныхаа өдрийг эхэлжээ. Энд алдарт зураачдын эх хувилбар зурагнууд энд тэндгүй байх, яаж зурсныг нь гайхах, алмайрах зэрэгцэх шиг. Диваажин гэж л энэ байх даа гэж бодоод тээж дүүрэн амьсгаа авлаа. Өөрийнхөө бага байхдаа зурсан зурагнуудаа хадгалсан тул хааяа зурган дээрх бүсгүй хэн юм бол гэж эргэцүүлэх үе гарах нь хааяа тохиолдох аж. Ай даа амьдрал нууцаар дүүрэн гэж, юу зурснаа үл мэдэх үе хүртэл гарах юм даа. Уран зургийн ертөнцөд төөрсөн тэр цаг хугацаа хэрхэн өнгөрч буйг үл анзаарах бөлгөө. Нэг л мэдэхэд 2 жилийн хугацаа салхинд хийссэн өд адил өнгөрч дээ. Өнүрийн авъяас, нэр хүнд ч давхар өсч, түүнээс зөвлөгөө авах хүмүүс нь оюутнаар эхэлж зарим багшаар төгсгөвөр болох жишээтэй. Өндөрлөгт хүрэх үүд ийм амархан нээгддэг гэж үү? Итгэмээргүй зүйл байж дээ 10 жилийн өмнө. Зуны амралт ч эхэлж одоо ч харин дураараа зурна шүү гэсэн бодол толгойд эргэлдэнэ. Хэсэг найз оюутнуудыг ирэх хүртэл түүнд зунаа хэрхэн өнгөрөөх тодорхой төлөвлөгөө үгүй байлаа. Тэдний санаа сайхан зүйл байсангүй ээ, өөр тийш явж өөр шинэлэг сонин зүйл зуръя гэсэн бодол байлаа. Өнүрийн уламжлалыг эрхэмлэдэг бодлоос тэс өөр бодол байлаа. Бээжингийн 2008 оны олимптой холбогдуулан Италиа орноо дэмжих зорилгоор Хятад орныг чиглэн тэр орныг урлан дүрсэлье гэсэн бодол анхандаа түүнд таалагдаагүй ч Ази тивийг мэдэхгүй түүнд очиж үзэх сонирхлыг төрүүлэв. 8-р сарын эхээр явахаар бүгдийг захиалахдаа очихдоо онгоцоор биш галт тэргээр явахаар төлөвлөв. Онгоцоор ниссэн нь хямдхан байсан ч газраар явсан нь нүд гярхай тэдэнд илүү үнэтэй байлаа. Буцаж ирэхдээ шууд нислэгийн билет бэлтгэлээ. Аялалд гарахад сарын хугацаа үлдэх тусам хүлээн ядан хүлээх аж. Зарим үед нисэн одох цаг хугацаа заримдаа зогссон мэт үл явах бөлгөө. Хүний хүсэл хясал хоёр байнга хослох аж. 200 жилийн настай хуучин байшингийн 2-р давхар дахь байрны нэг өрөөг хөлслөн суудаг Өнүр сарыг хийж гавьсан зүйлгүй үдлээ. Ээх, сүмийнхээ ачийг хариулж дийлэх болвуу гэж хааяа бодох авч залбирахаас өөр юу хийж чадах билээ. Их сургуульдаа урилгаар орж, бусад зардлыг нь сүм төлөх бөлгөө. Сайн хүнийг сайн үйл дагах бөгөөд хүссэндээ хүрэхэд нь байнга дэмжих аж. Аян замын өдөр ч ирж бага сага хувцас, зургийнхаа хэрэгслүүдийн жижиг цүнхийн хамт бэлдсээр, нэг бүсгүй, хоёр залуугийн хамт алсын Хятадыг зорин Австрь, Герман, Польш, Беларусь, Орос, Монголоор дамжин явах аялалд гарч, зургийн апарат бэлдэн цаас харандаагаа хурцлан нэг ч зүйлийг гээхээргүйгээр гарч билээ. Гэгэлзэх сэтгэл ээ гэж. Европийн гоо үзэсгэлэнг Оросын онцлогтой нь хамт, Азийн агуу нууцыг нээхээр гарлаа. Өдөр хоног ч гал тэргэнд бүүвэйлэгдэн хурдан өнгөрч дээ. Австрь орны хуучин цамхгууд, Германы агуу уудам нутаг, Польшийн газар тариалан, Оросын онгон нутаг гээд энэ бүгдийг нэг долоо хоногт туулахад түр ч зогсдог болоосой гэсэн хэсгүүд зөндөө байлаа. Гал тэргэнд явах нь Өнүр болон цуг аялагч нарт их таалагдсан бөгөөд цагийн зөрүү үл мэдэрнэ. Амьдралдаа анх удаа хөдөлгөөнт хөдөлгүүрт амьдарч буй нь тэр. Тийнхүү Монголын хил гарах өдөр ирэхэд сэтгэл үл тогтон түүний дотор буцлах аж. Яагаад гэдгийг үл мэдэх авч ямар нэгэн зүйл татаад байгааг мэдэрчээ. Нүцгэн шаргал талыг харсан тэр өөрийн эрхгүй нулимс унагах авч нууж амжив. Найз нар нь ямар ч царай муутай газар вэ гайхах шалтгааныг олигтойхон ургамалшуу юмгүй нүцгэн элсэн тал өгөв. Элсний нүүдлээ гэж хойд хилийн зааг хүрсэн байх шиг. Нэг өдөр улсынхаа нэрийг “Говь” гэж өөрчлөх цаг ирэх вий. Тэд нар ч удалгүй өрөөндөө орсон ч Өнүр цонхонд наалдаастай зогссоор байх. Чигээр ганц замаар явсаар нийслэл хотод зогсолт хийхэд бохир утаа, ядарсан хүмүүсийн царай Милан хотыг дуурайсан мэт. Удалгүй Бээжингийн зүг хөдөлцгөөж нэг хоногийн дараа цагаан цамхгийн гаран Бээжинд ирвээ. Дэлхийн гайхамшгуудийн нэг байхаас өөр аргагүй юм гэж бүгд уулга алдацгаав. Хуучин соёл, шинэчлэл хоёрыг хослуулж чадсан азийн энэ оронд ирсэндээ сэтгэл дундуур байх аргагүй ажээ. Апарат дүүрэн зураг, цаас дүүрэн зураг, дуусгаагүй татлаа дүрслэлтэй уран бүтээлийн баялаг дүүрэн буцах өдөртэйгөө нэг л мэдэхэд золголоо. Харих хүсэл хэнд ч байгаагүй ч хичээл удахгүй эхлэх тул бүгд яарцгаав. Өнүрээс бусад нь буцах болж, залуу өөрөө үл мэдэх монголыг зорилоо. Энэ татах хүч бүхий нууцлаг орон руу 3 цаг л нисээд хүрлээ. Онгоц газардсанаас хойш инээмсэглэсэн хүн ховор харлаа. Гайхалтай, орон орны онцлог оо гэж. Юутай ч зочид буудалдаа буучихаад аялал зуучлалын компаний хаяг авч газарч олохоор гарав.

Оройхон Төрөөгийн гар утас хангинан, авбал дарга нь маргааш чамд ажил байна, өглөө эрт ирээрэй гэлээ. Төрөө ч ашгүй дээ ажил гарч байна гэж бодон эхнэртээ хэлэв. Монголчууд хоёр алтан медалаа баярлан тэмдэглэж байсан үед дээр нь ажил орж ирдэг, сайхан хэрэг. Маргааш сайхан өдөр байхнээ гээд томоо эвшээн эртхэн амаръя гээд ор чиглэв. Маргаашнаас Төрөө ажилдаа шууран орж, Гандан, өөр бусад сүмээс авхуулаад бүх л музей бунхан юу л байна бүхнийг ширхэгчлэн тайлбарлаж явлаа. Тэр байтугай Хар Хорин руу дагуулан эртний нийслэлтэйгээ танилцуулав. Гэвч тэдний дунд нэг л залуу их содон байх аж. Юм асуухгүй хэрнээ өөрөө нэг бүрчлэн харж тэмдэглэл хөтлөх нь түүнд нэг л дотно санагдав. Би залуудаа ийм л оюутан байсан сан гэж бодож амжив. Аялал дууссаны дараа Төрөө залууд санал тавин Их дэлгүүрийн үндэсний барааг үзэж сонирхуулъя гэвэл залуу ч дуртай байгаагаа илэрхийллээ. Үндэсний онцлог бүхий хээ хуар хосолсон шаазан эдлэл, хувцас, хөгжмийн зэмсэг, уран зураг гээд бүгдийг л тайлбарлан нүдийг нь нээж өгч билээ. Ээ агуу бүтээлүүд дээ гэж дотроо бодон, 90-ээд оны үед зарсандаа өөрийгөө буруушааж амжив. Харин таньдаг худалдагч бүсгүй “Та хүүтэй билүү” гэж хошигнох, үнэнээсээ хэлэх хоёрын хооронд үг хэлэн жуумалзах. Тийнхүү хоёул доош бууж гарцан дээр ирэн “За амжилт хүсье, үүгээр чи бид хоёрын зам сална” гээд “Нэр чинь хэн билээ, мартчихаж” гэж асуутал түүний араас “Төрөө” гэсэн танил дуу гарлаа. Тиймээ хань Пагма байлаа. Төрөө гэсээр дэргэд нь ирээд хэсэг алмайрснаа “Өнөрөө” хэмээн дуу алдлаа. Энэ ч бас танил хоолой байлаа.

What to do

I wish I could know what to do.
I am looking for the right exit.
I wonder if i could change anything.
I am not sure where the entrance was.

Trying to get back on life track
Got stuck in human traffic.
Figuring when the life was terrific
Found it now in the garbage bag.

How i am so selfish that
I use the words "I, my, me, mine and myself".
How i am so blind that
I can't see "We, our and us"

Now i am caught with
What i do, not what we do.
Now i am cursed with
What pain to choose, not happiness


What to do
What to do
What pain to choose.

Opposites I

Life is easy, tough at the same time,
Meanful, meanless at the same time,
Tasteful, horrible at the same time,
Joyful, painful at the same time.

People are smart, stupid at the same time,
Careful, careless at the same time,
Loving, hating at the same time,
Hopeful, hopeless at the same time.

World is being developed, destroyed at the same time,
World is being influenced by good, bad at the same time,
World is smiling, crying at the same time,
World is forgiving us, making us pay at the same time.

As I see, the opposites are the same.
As I manage my feeling, there is no overreaction.
As I write, opposites are the same.
As I lose my control, there is only bad influence.

I have good and bad in myself.
They are the same at the same time.
I have friends and enemies.
They are the same at the same time.

Am happy, sad at the same time.
Is joyful, painful at the same time.

Side Door

Success doesn’t come easy.
Sickness doesn’t go away fast.
There is no side door.

Life does go on tough.
Love does survive rough.
There is no side door.

But,
How easy to think there is one,
How naive to imagine there are some.
So,
How nice to wish there would be one,
How precious to ask if there could be one.

I wish I had the side door.
I’d go through my problems then.
If I solved them, I wouldn’t have any wishes,
Which don’t make sense any more.

I’d rather stay with my problems.
I have a wish.
I’d rather move on with them.
I have a dream.

And hope.